W walce z suszą

Tematem tegorocznej konferencji w Zakrzowie były dobre praktyki rolnicze w walce z suszą oraz zielony ład.

Jak co roku w konferencji wzięli udział eksperci wielu specjalizacji. Tematem wiodącym było zagadnienie suszy – jej skutki dla rolnictwa i obszarów wiejskich. Zmiana klimatu i degradacja środowiska są realnym zagrożeniem, dlatego bardzo ważna jest dziś debata oraz potrzeba wypracowania nowoczesnych, konkurencyjnych, zasobooszczędnych rozwiązań w tej dziedzinie. Z uwagi na sytuację epidemiologiczną konferencja odbyła się w tym roku w formie transmisji online bez udziału szerokiej widowni.

Zmiany klimatu w Polsce a zasoby wody dla rolnictwa

Pierwszy referat wygłosiła dr hab. inż. Agnieszka Ziernicka-Wojtaszek z Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. – Polska położona jest w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego. Jest on kształtowany pod wpływem ścierających się nad jej obszarem różnych mas powietrza. W efekcie klimat Polski odznacza się dużą zmiennością pogody w poszczególnych latach. Równoleżnikowy układ głównych typów rzeźby dodatkowo sprzyja swobodnej cyrkulacji strefowej i ścieraniu się oceanicznych i kontynentalnych mas powietrza. Zjawisko suszy przebiega na obszarze Polski we współczesnych realiach: wzrostu temperatury powietrza powodującego wzrost ewapotranspiracji, braku wyraźnych tendencji opadów atmosferycznych przy wzroście współczynnika ich zmienności – wynika z prezentacji. Trendy temperatury powietrza wg Biuletynu Monitoringu Klimatu Polski za okres 1951-2017 wynoszą: dla wiosny 0,4, lata 0,2, jesieni 0,1 i zimy 0,3 °C/dekadę. Tempo ocieplenia rośnie, analiza okresu 1971-2010 wykazuje dla temperatury rocznej wartość wzrostu 0,3 °C/dekadę. Najwyższe trendy miesięczne za okres 1981-2010 dla kwietnia i lipca wynoszą odpowiednio 0,73 i 0,81 °C/dekadę. Wzrost temperatury o 1 °C powoduje niedobór opadów rzędu 6,3 mm, o 2°C 14,6 mm w skali miesiąca. Obszary suche wg współczynnika hydrotermicznego Sielianinowa zajmowały w okresie 1971-2000 20% obszaru Polski, w okresie 1981-2010 — 46%, dla scenariusza podniesienia się temperatury o I °C względem średniej 1981-2010 — 65% powierzchni Polski. Dodatkowo wzrasta współczynnik zmienności opadów z 10 do 16% w okresie 1861-1990 i do 16,8% w okresie 1971-2000, a w latach 2001-2018 do 19%, co skutkuje wzrostem częstości zarówno posuch atmosferycznych, jak i powodzi.

Dobór odmian roślin uprawnych sprzyjających gospodarce wodnej

Prof dr hab. Jerzy H. Czembor (Samodzielna Pracownia Biologii Stosowanej — SPBS, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin — PIB, Radzików) mówił zdalnie o doborze roślin. Wyjaśniał, że wielkość i jakość plonu są uwarunkowane właściwym doborem odmiany do określonego środowiska oraz właściwie zaplanowaną agrotechniką. Właściwy dobór odmiany jest czynnikiem mogącym znacznie złagodzić stres niedoboru wody w uprawach roślin użytkowych. Hodowcy roślin zajmują się od dawna poszukiwaniem genów odpowiedzialnych za niską wrażliwość na niedobór wody. Prace te są intensyfikowane z roku na rok, bowiem coraz większym problemem są występujące w uprawach roślin niedobory wilgoci. Zadanie jest bardzo trudne.

Postęp odmianowy najczęściej kojarzony jest ze wzrostem plonowania, ale obejmuje również wiele innych cech stanowiących o wartości gospodarczej odmian. Dotyczy to jakości plonu oraz odporności lub tolerancji na różne czynniki biotyczne (choroby, szkodniki) i abiotyczne (niskie i wysokie temperatury, jakość gleby, niedobór i nadmiar dostępnej wody itp.) ograniczające plonowanie. W obliczu zmieniającego się klimatu i coraz częściej występujących ekstremalnych zjawisk pogodowych bardzo pożądaną cechą nowych odmian jest również możliwość szybkiej regeneracji roślin po ustąpieniu stresu. Nowe odmiany powinny przyczynić się do zmniejszenia poziomu nawożenia mineralnego oraz ograniczenia liczby zabiegów ochrony roślin. Muszą więc lepiej wykorzystywać składniki pokarmowe oraz dostępną wodę w glebie oraz cechować się dużą odpornością na najważniejsze choroby.

Urzędowe badania odmian roślin użytkowych prowadzone są w Centralnym Ośrodku Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU). Wartość gospodarcza odmian (WGO) przed wpisaniem do Krajowego rejestru (KR) określana jest w sieci stacji (SDOO) i zakładów (ZDOO) doświadczalnych oceny odmian. Doświadczenia realizowane w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO) prowadzone są także w innych instytucjach: jednostki hodowli roślin, ośrodki doradztwa rolniczego, instytuty rolnicze, uczelnie i szkoły rolnicze itp. Wszystkie doświadczenia dla poszczególnych gatunków prowadzone są według jednolitych metodyk, które podlegają bieżącej weryfikacji merytorycznej i w miarę potrzeby są aktualizowane lub tworzone nowe wersje. Należy podkreślić dużą zależność kształtowania się właściwości odmian od warunków środowiska, w jakich są uprawiane. W szczególności dotyczy to podstawowej cechy, jaką jest plon, gdyż jest to cecha warunkowana poligenicznie, zależna od wielu właściwości odmian. Doskonałym przykładem tych uwarunkowań są uzyskane wyniki w latach z panująca suszą.

W prezentacji zostaną omówione przykłady różnic odmianowych w obrębie podstawowych gatunków roślin rolniczych na podstawie wyników PDO pod względem ich wrażliwości na niedobór wody.

Europejski Zielony Ład w rolnictwie

Dr Jerzy Plewa, były Dyrektor Generalny ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich w Komisji Europejskiej oraz członek sieci Team Europa, zreferował ideę Europejskiego Zielonego Ładu w rolnictwie. — W ostatnich kilku latach Wspólna Polityka Rolna (WPR) Unii Europejskiej w coraz większym stopniu uzależnia wsparcie dla rolnictwa i obszarów wiejskich od osiągania celów związanych z ochroną środowiska i ograniczaniem negatywnego wpływu na klimat — wyjaśnił. Na lata 2021—2027 w projekcie reformy WPR zapisano, że przynajmniej 40% środków na dopłaty bezpośrednie przeznaczane będzie na działania związane ze zmianami klimatycznymi. Proponowany od 2020 nowy model wsparcia rolnictwa zwiększa odpowiedzialność państw za realizację planów strategicznych zatwierdzanych i monitorowanych przez Komisje Europejską. Europejski Nowy Zielony Ład proponujący osiągnięcie neutralności klimatycznej UE w roku 2050, a w szczególności strategia „from Farm to Fork” (F2F – od pola do stołu) znacząco podnosi poziom ambicji, jeśli chodzi o cele klimatyczne i środowiskowe również w rolnictwie i gospodarce żywnościowej. Do roku 2030 zaproponowano między innymi: zmniejszenie stosowania pestycydów i pestycydów wysokiego ryzyka o 50%, zmiejszenie strat składników pokarmowych w glebie o 50% przy zmniejszeniu stosowania nawozów o 20%, obniżenie sprzedaży antybiotyków i środków przeciwdrobnoustrojowych o 50%, przeznaczenie przynajmniej 25% użytków rolnych pod rolnictwo ekologiczne.

Jak mówił dr Jerzy Plew, istotną rolę w osiąganiu nowych celów strategii F2F odgrywać będą badania naukowe i innowacje związane z żywnością, rolnictwem, rozwojem obszarów wiejskich i biogospodarką, na które z budżetu UE przewidziano 10 mld EUR. Osiągnięcie ambitnych celów Nowego Zielonego Ładu wymagać będzie wsparcia ze środków publicznych. 21 lipca 2020 r. unijni przywódcy uzgodnili całościowy pakiet o wartości 1 824,3 mld EUR, który łączy Wieloletnie Ramy Finansowe (1 074,3 mld EUR) i nadzwyczajny instrument odbudowy Next Generation EU (750 mld EUR). Uzgodniono, że 30% łącznych wydatków będzie przeznaczonych na projekty związane z klimatem.

Dobre praktyki w rolnictwie w walce z suszą i erozją wodną

Prezentacja autorstwa dr hab. inż. Marka Ryczka, dr inż. Edyty Kruk oraz prof dr hab. inż. Krzysztofa Ostrowskiego z Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie przedstawiła zakres badań, jakie są prowadzone przez pracowników uniwersytetu na terenie Przedsiębiorstwa Rolno-Przemysłowego Agromax Sp. z.o.o. w Raciborzu.

Od roku 2017 prowadzone są badania obejmujące swoim zakresem skutki, wielkość i metody zapobiegania erozji wodnej, wpływu długotrwałej uprawy bezorkowej na parametry fizyczne i chemiczne gleby oraz ocena skutków suszy, a także metody ograniczenia jej efektów. Badania erozji wodnej prowadzone są zarówno metodami pośrednimi (modelowanie komputerowe), jak i bezpośrednimi (doświadczenie polowe, naziemny skaner laserowy, dron). Celem realizowanych badań była ocena wpływu określonych zabiegów agrotechnicznych (uprawa bezorkowa, uprawa w poprzek stoku) na ograniczenie wielkości erozji. Poddano ocenie również wieloletnie skutki wpływu uprawy bezorkowej na wybrane parametry fizyczne i chemiczne gleby. Przeanalizowano skutki suszy w glebie oraz wpływ podjętych przez Przedsiębiorstwo działań zmierzających do ich zminimalizowania.

O sytuacji zasobów wodnych na potrzeby rolnictwa mówił Marek Froelich, Prezes Izby Rolniczej w Opolu. Dalej Tadeusz Jarmuziewicz, pełnomocnik ds. zmian klimatycznych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałania skutkom suszy, omówił ustawę o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy.

Wykorzystanie zdolności retencyjnych gleby w walce z suszą

Prof. dr hab. inż. Krzysztof Ostrowski, dr inż. Łukasz Borek i dr hab. inż. Tomasz Kowalik z Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie przygotowali materiał dotyczący wykorzystania zdolności retencyjnych gleby w walce z suszą.

Występowanie ze znaczną częstotliwością coraz intensywniejszych susz skłania do oszczędnej gospodarki zasobami wodnymi. Przeciwdziałanie skutkom suszy w zlewni rolniczej powinno obejmować różne formy retencji, w tym retencję glebową. Zdolność gleby do magazynowania wody zależy od czynników naturalnych, do których należą m.in. jej gatunek, stopień nachylenia stoków oraz od czynników antropogenicznych, tj. użytkowania terenu. Ograniczenie bezproduktywnego parowania wody z gleby można osiągnąć poprzez zabiegi agrotechniczne, do których m.in. należą: uprawa bezorkowa i głębokie spulchnianie profilu glebowego (głęboszowanie). Wyniki badań przeprowadzonych na polach uprawnych Przedsiębiorstwa Rolno-Przemysłowego „Agromax” i analizy laboratoryjne wykazały, że głęboszowanie przyczynia się do zwiększenia przepuszczalności (infiltracji) wodnej gleby w warstwach ornych i podornych. Podobną tendencję zaobserwowano na podstawie analizy wstępnych wyników badań przesiąkliwości wody do gleby w warunkach uprawy bezorkowej. Ponadto na podstawie badań stałych charakterystyk wodnych gleby stwierdzono, że głęboszowanie zwiększa potencjalne zdolności retencyjne gleby, ponieważ sumaryczne zasoby wody ogólnie dostępnej dla roślin w pełnym profilu gleby głęboszowanej były większe w porównaniu do gleby nie głęboszowanej.

Organizatorami wydarzenia byli: Marszałek Województwa Opolskiego, Przedstawicielstwo Regionalne Komisji Europejskiej we Wrocławiu, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Ośrodek Szkolenia Olimpijskiego – GOSiR w Zakrzowie oraz Przedsiębiorstwo Rolno-Przemysłowe Agromax Sp. z o.o. w Raciborzu.

C
Fot. Ireneusz Burek